Tristörler SCR silikon kontrollü doğrultucu anlamına da gelmektedir. Güç elektroniği devrelerinde kullanılan tristörlerin hızlı kapama ve açma özelliği de bulunmaktadır. Özellikle tristörlerin kullanım alanları yüksek gerilim ve akımlarda anahtarlama işlemleri olmaktadır. Tristör aynı zamanda güç elektroniğin en önemli devre elemanlarından birisidir.
Tristör Nedir?
Güç elektroniği devrelerinde hız anahtarlama görevinde kullanılan devre elemanına tristör adı verilmektedir. Tristörler dört yarı iletken maddenin bileşiminden oluşmaktadır. Ayrıca SCR adı da verilmektedir. SCR Silikon Kontrollü Doğrultucu anlamına gelmektedir.
Yüksek akım ve gerilimlerde hızlı anahtarlama işlemi yapmaları ile bu devrelerde tristörler sık kullanılmaktadır. Güç elektroniğin gelişmesinde ise çok önemli rolleri bulunmaktadır. Bu amaç doğrultusunda 2000V ve 3300A değerlerine kadar çalışan tristör geliştirilmiştir.
Tristör birbirini izleyen P tipi ve N tipi dört yarı iletken tabakadan oluşmaktadır. Tristörün üç bacağından ikisi P tipi yarı iletken kısmındaki anot, N tipi yarı ileten kısmındaki katot ve diğeri ise P tipi yarı iletken kısmından çıkarılan Gate bacağıdır.
Tristör Çeşitleri Nelerdir?
Tristörlerin pek çok çeşidi bulunmaktadır. Bu çeşitlerin kullanım alanları farklı olmakla beraber özellikleri de birbirinden farklıdır. Tristörler çeşitleri açısından tek ve çift yönlü olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Buna göre tek yönlü akım ileten tristörler şunlardır:
– Silikon tek yönlü anahtar
– Programlanan tek jonksiyonlu
– Silikon kontrollü doğrultucu tristör.
Bunlar dışında hassas tristörde bulunmaktadır. Bunlar düşük gerilimli devrelerde kullanılmaktadır. Fototristör, asimetrik tristör, iki gateli tetrot tristör ve amplifilatör tristör bulunmaktadır. Çift yönlü akım ileten tristörü de triyak ve diyaklar vardır. Çift yönlü tristör ise şunlardır:
– Hızlı tristör
– Standart tristör
– Hasas tristör
– Fototristör
– Amplifikatör geytli tristör
– Geyt ile yalıtkan olan tristör
– İki geytli tetrot tristör
– Asimetrik tristör
– Komplemanter tristör
Tristörlerin Tetiklenmesi
Tristörleri tetiklemek için farklı yöntemler uygulanmaktadır. Bu yöntemlerden birincisi doğru yönde anot, katot gerilimini aşarak tetikleme yöntemi olmaktadır. Bu yöntemde tristörün anot ucunda artı, katot ucunda ise eksi bağlanmaktadır. Böyle iken devreden sadece sızıntı akımı geçmektedir. Fakat gerilimi belli bir değere kadar arttırılırsa tristör iletime geçmektedir. Yüksek değişme dereceli anot, katot gerilimi ise diğer bir uygulanan yöntemdir. Eğer anot ve katot arasına doğru polarma yönünde anot artı katot eksi şekilde hızlı değişim gösteren bir gerilim uygulanır ise tristörün yapısındaki N ve P tabakaları kondansatör etkisi göstererek üzerinde gerilim endüklediklerinden dolayı tristör iletişime geçmektedir. Ayrıca sıcaklık artışı sebebiyle tristörün katmanları arasındaki kaçak akımlar artmakta ve belli değere ulaştığı zaman tristör de iletime geçmektedir.
Tristörlerin Ortak Özellikleri Nelerdir?
Tristörler pek çok türe ayrılmaktadır. Bu türler genellikle yapılarına, bacak sayılarına ve fonksiyonlarına göre ayrılmaktadır. Bunlardan bazıları çok yaygın kullanılmaktadır. Bazılarının kullanımı ise oldukça sınırlı olabilir. Genel olarak tristör özellikleri şu şekilde olmaktadır:
– Fiziksel ölçüleri kontrol ettiği güce göre oldukça küçüktür.
– Yarı iletken olmalarından dolayı ömürleri teorik olarak sonsuzdur.
– Çok az ısınırlar. Bu nedenden ötürü fazla soğutma problemleri bulunmamaktadır.
– Ateşleme için küçük gerilimler yeterli olmaktadır.
– Bakım gerektirmemektedir.
– Az kayıplar ile çalışmaktadır. Bu nedenle verimleri de oldukça yüksektir.
– Yarı iletken olmaları sebebiyle mekanik darbelere karşı duyarsız olmaktadır.
– t/2 saniyede açılabilir ve birkaç mikro saniye içerisinde kapanabilmektedir.
Tristörü Durdurma Yöntemleri
DC gerilimde tristörler bir kez tetiklendiği zaman tetikleme gerilimi kaldırılsa da bir süre daha iletimde kalmaktadır. DC gerilimde çalışma devam ettiği sırada tristörü durdurmak gerekebilmektedir. Tristörü durdurmak için ise seri anahtar ile durdurma, paralel anahtar ile durdurma ve kapasitif durdurma yöntemleri uygulanmaktadır. Bu yöntemlerdeki amaç tristörün anot akımının kesilmesidir.
Tristörün anot akımının geçtiği yol üzerinde anahtar koyup açılır ise anot akımı kesilerek tristör durdurulmaktadır. Burada anahtar tekrar kapansa dahi çalışmamaktadır. Ancak geyte tetikleme verilerek çalışabilmektedir.
Anot kesimi için tristöre paralel bir anahtar bağlanabilir. Çünkü anahtarlara basıldığı zaman anot akımının tamamı anahtar üzerinden geçmektedir. Anahtör tristörün A – K arasını kısa devre etmektedir. Eğer anahtardan el çekilir ise artık tristörler çalışmamaktadır. Çalışması için ise geyte tetikleme verilmesi gerekmektedir.
TRİSTÖRLERİMİZ İÇİN TIKLAYINIZ
İlginizi Çekebilir : Sürücü (driver) Nedir ? Özellikleri Nelerdir ?
Twitter Adresimiz İçin Tıklayınız
Facebook Adresimiz İçin Tıklayınız